Pored velike i poznate pećine Banj
Stijena kod Rogatice, par stotina metara nizvodno od nje, pored same rijeke
Prače, na njenoj lijevoj obali nalazi se ulaz u pećinu Govještica. Ulaz se
nalazi na 583 metra nadmorske visine. O Govještici (ili Dugovještici kako je
često naziva lokalno stanovništvo) do skora se znalo vrlo malo ili bolje rečeno
nije se znalo ništa. Većina posjetilaca zadovoljavala se posmatranjem
impresivnog ulaza, a tek oni malo hrabriji uspjevali su savladati jezero na ulazu
i preći nekih stotinjak metara, koliko je i bilo istraženo i kartografski
obrađeno. Pećina je u Katastru speleoloških objekata Bosne i Hercegovine
evidentirana pod rednim brojem 1752.
Prema
Zakonu o prirodnom i kulturno-istorijskom nasljeđu
SR BiH (stanje iz 1992. godine), pećina Govještica kod Banje Stijene (opština
Rogatica) je uvrštena na spisak geomorfoloških spomenika prirode.
Ulaz u pećinu je s
južne strane, 8 metara je širok, a visok 12 metara. Prvi dio pećine predstavlja
veoma širok i dugačak nadsvod, koji je veoma impozantan, te se proteže 30 m u
pravcu sjevera. Iz ovoga nadsvoda prolaz vodi prema zapadu, gdje se pećina
produžuje još 40 metara do malog, približno kružnog jezerca, koje je dugo 10 m,
a široko 8 m. Voda dolazi iz jednog izvora unutar pećine, a zimi i u proljeće,
kada podzemne vode nadođu, voda istječe iz pećine kao velika rijeka. Nivo vode
jezera podigne se za 3 metra i tada voda ističe slapom iz prostranog ulaza u
pećinu stvarajući nesvakidašnji
prizor. Istraživač Daneš, pretpostavlja da se podzemne vode rječice Rešetnice,
koja ponire na Glasinačkoj visoravni, pojavljuju ovdje u Govještici. Ulaz
pećine kao i okolne stijene prekrivene su mahovinama (Bryophyta). Desetak
metara od ulaza u pećinu nalazi se izvor iz kojeg se voda neposredno po izlasku
na površinu ulijeva u rijeku Praču. I ovaj izvor okolni stanovnici
nazivaju Govještica.
Nažalost, pećina nije uređena za
uobičajene turističke posjete i za sada je dostupna samo speleolozima i
avanturistima, ali treba biti oprezan,
jer u široj zoni pećine su tokom rata 1992-1995. godine postavljana minska
polja, koja još uvijek onemogućavaju siguran dolazak do pećine. Istraživanja
su pokazala da geomorfologija Govještice ima veoma značajne prirodne i naučne,
ali i impozantne estetske vrednosti. Većina pećine prekrivena je ukrasima
velike estetske vrijednosti, kako zbog oblika tako i zbog njihovih dimenzija.
Pojedini prolazi u pećini ispunjeni su prelijepim kristalima kalcita i
neobičnim heliktitima. Pećina ima još potencijala za nova istraživanja, kako sa
stanovišta istraživanja novih, neotkrivenih kanala, tako i sa stanovišta nauke.
U periodu od 11. do 26. augusta
2012. godine i od 10. do 24. avgusta 2013. godine, na području kanjona rijeke
Prače održana su dva velika međunarodna speleološka kampa, prilikom kojih je istraživana
i pećina Govještica. U istraživanja su bili uključeni speleolozi iz BiH i
Italije. 2012. godine bilo je prisutno 40, a 2013. godine 50 članova iz
speleoloških društava: CKS (Centar za krš i speleologiju Sarajevo), GSB-USB i
CVSC Bolonja, GGN Novara, GSPGC Ređo Emilija i GSAA Masa...
Tokom ovogodišnjeg kampa nastavljena
su istraživanja pećine Dugovještice, koja su počela još 2010. godine. Pećina je
bogata pećinskim ukrasima, a u pojedinim djelovima postoji veliki broj fosila
pećinskog medvjeda. Međunarodni speleološki tim tokom
ovih istraživanja je otkrio potpuno nove dijelove pećine Govještice koja
po svojoj morfologiji i veličanstvenim pećinskim ukrasima predstavlja prirodno
blago, sa velikim brojem fosila pećinskog medvjeda (Ursus spelaeus). Prvi nalazi koji se tiču
istraživanja biodiverziteta ukazuju na to da je Govještica najverovatnije
stanište mnogih endemskih vrsta. U pećini je pronađena velika kolonija
slijepih miševa od otprilike hiljadu jedinki, a utvrđena je i široka
rasprostranjenost troglobitske vrste Anthroherpon cylidrocollis, što je odličan
znak za dalja istraživanja podzemnog biodiverziteta.
Utvrđeno
je da je ovo najduža pećina u BiH, ali konačni rezultati ovogodišnje
ekspedicije nisu sasvim poznati, niti je poznato da li će se istraživanja u
ovoj pećini nastaviti. Do sada je istraženo 9.682 metara pećine i napravljen je
detaljan nacrt istraženog pećinskog sistema Govještice, koji uključuje i
trodimenzionalni model pećine.
Da
bi se doprlo do krajnjih tačaka pećine, potrebno je uz pomoć speleološke i
alpinističke opreme savladati nekoliko vertikala i podzemnih jezera. Pećina Govještica
ima nekoliko dvorana čije su dimenzije veće od 100 puta 50 metara, ukrašenih
stalaktitima i stalagmitima, te nekoliko jezera. U jednom dijelu pećine postoje
jezera sa i bez vode, potpuno ispunjena kristalima kalcita veličine nekoliko
centimetara.
Tokom
pomenutih istraživanja urađen je i novi nacrt pećine Banj stijena (Mračna
pećina), koji obuhvata oko 1.200 metara. Novootkriveni kanal unutar ove pećine
nalazi se na manje od 10 metara od jednog od kanala pećine Govještice.
Napravljena
je i obimna fotodokumentacija obje pećine, a istovremeno su obavljena istraživanja
još nekoliko manjih speleoloških objekata na planinskom masivu Romanije.
